Jelke Zondervan en Teuntje Zondervan-Hylkema

Lichtste en jongste onderduikster Klaske Lolkje Zondervan

Deze bijzondere gebeurtenis verteld door mijn ouders aan een journalist en opgetekend. Gepubliceerd in het Vrije Volk van zaterdag 23 april 1954.

Klaske Lolkje (880 gram) in zakdoekje “gelegd”

In het voorjaar van 1944 stond voor de burgemeester van Franeker een gelukkig bruidspaar, Jelke Zondervan en Teuntje Hylkema.
Maar Zondervan was een verzetsman en zijn vrouw koerierster al vanaf de eerste dagen na mei-1940
“We hielden elk uur van de dag rekening met arrestatie of sneuvelen, met de dood op korte termijn ,zo vertelde de heer Zondervan rustig en juist daarom wilden we trouwen.
De witte broodsweken duurden niet lang. Door verraad werd de illigale groep
ongeveer vier weken na hun huwelijk opgerold. De verzetslieden, die wisten te ontsnappen, doken onder.
Voor hen begon een spannende tijd van zwerven en onderduiken.
Op 13 juli, op de verjaardag van zijn vrouw, werd de heer Zondervan door Höhere Kriegsgericht der Luftwaffe te Utrecht bij verstek ter dood veroordeeld wegens hulp aan de vijand, sabotage, spionage en Joden-hulp.

Ontkomen

Het echtpaar Zondervan , dat dus aan de klauwen van de Gestapo was ontkomen, zal de tijd
niet licht vergeten. Man en vrouw gingen terwille van de veiligheid uit elkaar en het was bittere noodzaak die ze na verloop van tijd weer bij elkaar bracht. De Gestapo maakte namenlijk felle jacht op de Friese illegalen en zo kon het gebeuren dat op zekere dag -alweer door verraad- de verblijfplaats van een voor de Duitsers zeer gevaarlijke verzetsstrijder
werd gesignaleerd. Het was de heer Zondervan.
Het ondergrondse hoofdkwartier in Leeuwarden, met zijn bekende telefonische afluisterpost, trachtte te waarschuwen maar kon hem niet bereiken. Men wist niet precies waar Zomers zoals de schuilnaam van de heer Zondervan was, zich bevond. De Grüne Polizei, die een klopjacht ging ondernemen, wist het ongeveer. Zijn vrouw wist het precies. Hoewel Klaske zich reeds had aangemeld, toog de aanstaande moeder er op uit, om – in wedloop met de Grüne Polizei – haar man te redden.

Zwart voor de ogen

Geen enkel vervoermiddel stond tot haar beschikking. Lopend werden de achttien
kilometers van Sneek naar Joure, waar de vluchteling inmiddels een zoveelste schuilplaats had gevonden afgelegd. “Ik kon op laatst niet meer. Af en toe werd het me helemaal zwart voor de ogen maar ik gunde me geen seconde rust”aldus mevrouw Zondervan. Ze haalde het, “Zomers” werd net op tijd gewaarschuwd, maar de grote inspanning, die zijn vrouw zich getroost had, was haar teveel geweest. Vlak na het uitspreken van de waarschuwing viel ze bewusteloos neer. Een paar K.P-ers brachten haar in een gestolen auto naar
het gereformeerd verpleeghuis in Sneek. In de morgen van de 24e oktober 1944,
om kwart voor tien, werd Klaske Lolkje geboren. Een zevenmaands kindje van 880 gram.

De heer Zondervan had de loop van de bevalling in de onmiddelijke omgeving afgewacht.
De spanning, de vrees van de afgelopen maanden hadden hem afgemat. Toen een der zusters hem de zeer kleine baby toonde en hem het gewicht vertelde, was zijn
eerste reactie, zeer tot verontwaardiging van de directrice van het verpleeghuis: “Wat een mooi gewicht! Ik moest toch wat zeggen en wist ik veel van gewichten van baby’s “Jongeman” zei de
directrice, “het kindje haalt het waarschijnlijk niet. Geef het maar gauw aan op het gemeente huis dan hebben jullie in elk geval nog de extra bonkaarten” Een korte uitleg was voldoende en de directrice vertrok geen spier toen “Zomers” haar tien bonkaarten in de handen drukte.

De baby kwam in een couveuse en bij gebrek aan een thermometer weken de zusters geen moment van de couveuse. Dank zij deze prima verzorging en grote toewijding haalde Klaske het. Haar ouders zullen zich haar geboorte blijven herinneren als de dag van gisteren. Vader Zondervan, die 24 uur voor de blijde gebeurtenis nog een wapendropping had meegemaakt, kreeg namelijk de opdracht om voor kleertjes te zorgen. Want op dit ‘vroegertje’ hadden ze niet gerekend. Hij kwam terug met veel te grote broeken, waar de baby wel tienmaal in kon. Goede raad was duur. Van watten werd door een vindingrijke verpleegster een jasje gemaakt en een dameszakdoekje diende als luier. Het is iets geweldigs geweest, wat de zusters Sybrandie en Bruinsma in die dagen gepresteerd hebben, ” zo vertelde mevrouw Zondervan. Bijzonder is dat mevrouw Zondervan haar kindje zelf heeft aangegeven bij de Burgelijke Stand.
Voor de vader was het te gevaarlijk om dit direct na de geboorte te doen.
En we hadden zoveel clandestien geboren babies te verzorgen. Daar kon nog
best eentje bij,” vond hij. Met toestemming van
de Officier van Justitie vond de aangifte een half jaar later, toen de bevrijding was aangebroken ,in Sneek plaats. “En jongedame, wat komt U doen?” vroeg de ambtenaar. “Mijn kind aangeven”antwoordde mevrouw Zondervan. Het gezicht van die man was beslist een foto waard geweest.

De journalist beindigde dit bijzondere artikel met deze zin:

Wat kan men beter wensen dat alle kinderen mogen leven en opgroeien in een vrijheid die, ten koste van geweldige offers, mede werd bevochten door de vader en moeder van Klaske Lolkje Zondervan.

Klein fragment uit het rapport van onze vader Jelke Zondervan,

gezonden aan de Minister van Oorlog Franeker 6 januari 1951 October 1944.

Door contraspionage kwam de verzetsgroep te Leeuwarden te weten dat de SD mij weer op het spoorwas. De juiste verblijfplaats was echter niet bekend. Mijn vrouw, Teuny Zondervan-Hylkema, verblijvende te Sneek, werd gewaarschuwd en zij liep van Sneek naar Joure (tramstaking, geen fiets) om mij te waarschuwen. Mijn
centrale post was gevestigd bij bakker Zuidstra, Zuidbroek te Joure.
Tengevolge van deze spanning volgde de ontijdige geboorte van mijn oudste
dochtertje op 24 Oct.1944. Gewicht 880 gram. De baby en mijn vrouw werden
verpleegd in het Ger. Verpleeghuis te Sneek waar met grote zorg gelukte het leven van het kindje te redden. Na de bevrijding kon deze geboorte eerst bij de gemeentesecretarie te Sneek worden ingeschreven met toestemming van de Officier van Justitie te Leeuwarden. Klaske Lolkje Zondervan heeft twee records op haar naam staan. Toen Klaske Lolkje op 24 October 1944 in Sneek het levenslicht aanschouwde, was ze op dat ogenblik met het gewicht van slechts 880 gram niet alleen de lichtste baby , maar tevens de jongste onderduikster.

.
De jonge ouders woonden in Franeker , waar hij ook al directeur was van het G.A.B.In 1953 werd mijn vader benoemd tot directeur van het Gewestelijk Arbeidsbureau te Stadskanaal en in 1962 kreeg hij dezelfde functie in Apeldoorn.

Mijn ouders ontvingen beiden het Verzetsherdenkingskruis. Uit handen van H.K.H. Prinses Margriet, mocht ik, als dochter ,het postuum toegekende Verzetsherdenkingskruis aan mijn moeder Teuny Zondervan-Hylkema in ontvangst nemen.
Voor hen is ook een boom gepland in Palestina als dank voor hun hulp en inzet bij het redden van de joodse bevolking. De oorkonde hing vroeger in ons ouderlijkhuis.

Teuntje (Teuny) Hylkema , geboren op 13-07-1920 in
Wijnjeterp. Teuny is overleden op 31-07-1973 in Apeldoorn, 53 jaar oud. Zij
is begraven op Begraafplaats Wenum(gem.Apeldoorn).
Teuny trouwde, 23 jaar oud, op 04-02-1944 in Franeker met Jelke Zondervan, 24 jaar oud, geboren op 19-11-1919 in Franeker.
Jelke is overleden op 12-11-1987 in Apeldoorn, 67 jaar oud. Hij is begraven op 14-11-1987 op Begraafplaats Wenum(gem.Apeldoorn).

Klaske is overleden op 23-7-1983, 38 jaar oud. Zij is begraven op Begraafplaats Wenum(gem.Apeldoorn).